کلامی درباره انسجام حکیمانه سخن در قرآن
بسم الله الرحمن لرحیم
انسجام حکیمانه سخن در قرآن
مبحث مربوطه در المیزان (جلد ۱، ص ۱۵ تا ۱۷)
… ما رواه الفریقانعن النبی ص أنه قال: [کل أمر ذی بال لم یبدأ فیه باسم الله فهو أبتر...] و الأبتر هو المنقطع الآخر، فالأنسب أن متعلق الباء فی البسملة أبتدئ بالمعنى الذی ذکرناه فقد ابتدأ بها الکلام بما أنه فعل من الأفعال، فلا محالة له وحدة، و وحدة الکلام بوحدة مدلوله و معناه، فلا محالة له معنى ذا وحدة و هو المعنى المقصود إفهامه من إلقاء الکلام، و الغرض المحصل منه.
و قد ذکر الله سبحانه الغرض المحصل من کلامه الذی هو جملة القرآن إذ قال: «تعالى قَدْ جاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ کِتابٌ مُبِینٌ یَهْدِی بِهِ اللَّهُ» الآیة: المائدة- ۱۶ إلى غیر ذلک من الآیات التی أفاد فیها: أن الغایة من کتابه و کلامه هدایة العباد، فالهدایة جملة هی المبتدئة بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، فهو الله الذی إلیه مرجع العباد، و هو الرحمن یبین لعباده سبیل رحمته العامة للمؤمن و الکافر، مما فیه خیرهم فی وجودهم و حیاتهم، و هو الرحیم یبین لهم سبیل رحمته الخاصة بالمؤمنین و هو سعادة آخرتهم و لقاء ربهم و قد قال تعالى: «وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ فَسَأَکْتُبُها لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ»:. الأعراف- ۱۵۶٫ فهذا بالنسبة إلى جملة القرآن.
ثم إنه سبحانه کرر ذکر السورة فی کلامه کثیرا کقوله تعالى: «فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ»: یونس- ۳۸٫ و قوله: «فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَیاتٍ»: هود- ۱۳٫ و قوله تعالى: «إِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ»: التوبة- ۸۶٫ و قوله: «سُورَةٌ أَنْزَلْناها وَ فَرَضْناها»: النور- ۱٫ فبان لنا من ذلک: أن لکل طائفة من هذه الطوائف من کلامه (التی فصلها قطعا قطعا، و سمی کل قطعة سورة) نوعا من وحدة التألیف و التمام، لا یوجد بین أبعاض من سورة و لا بین سورة و سورة، و من هنا نعلم: أن الأغراض و المقاصد المحصلة من السور مختلفة، و أن کل واحدة منها مسوقة لبیان معنى خاص و لغرض محصل لا تتم السورة إلا بتمامه، و على هذا فالبسملة فی مبتدإ کل سورة راجعة إلى الغرض الخاص من تلک السورة.
فالبسملة فی سورة الحمد راجعة إلى غرض السورة و المعنى المحصل منه، و الغرض الذی یدل علیه سرد الکلام فی هذه السورة هو حمد الله بإظهار العبودیة له سبحانه بالإفصاح العبادة و الاستعانة و سؤال الهدایة، فهو کلام یتکلم به الله سبحانه نیابة عن العبد، لیکون متأدبا فی مقام إظهار العبودیة بما أدبه الله به.
و إظهار العبودیة من العبد هو العمل الذی یتلبس به العبد، و الأمر ذو البال الذی یقدم علیه، فالابتداء باسم الله سبحانه الرحمن الرحیم راجع إلیه، فالمعنى باسمک أظهر لک العبودیة.
فمتعلق الباء فی بسملة الحمد الابتداء و یراد به تتمیم الإخلاص فی مقام العبودیة بالتخاطب. و ربما یقال إنه الاستعانة و لا بأس به و لکن الابتداء أنسب لاشتمال السورة على الاستعانة صریحا فی قوله تعالى: «وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ».
بیان
انسجام حکیمانه سخن قرآن در مقام تصور
هر سخنی از اجزایی تشکیل یافته که با ترتیب و ترکیب خاصی در کنار یکدیگر قرار گرفتهاند. انسجام حکیمانه سخن به معنای وجود حکمت در ترکیب و ترتیب اجزای سخن است، به گونهای که اگر دلیل جمع و ترتیب اجزای سخن از صاحب سخن پرسیده شود، او پاسخی قابل قبول عقلا ارائه دهد.
باید توجه داشت که عقلا به طور فطری متوقع وجود حکمت در ترکیب و ترتیب اجزای سخن هستند و نشانه فطری بودن این توقع، شکلگیری سؤال و ابهام و اعتراض به هنگام مواجهه با سخن غیر منسجم است؛ ببینید که آیا متن زیر را به عنوان یک سخن حکیمانه از من میپذیرید؟
«انفاق آخرین ارز پژوهشی غذا استقلال مادران پنیر مطالعه کرد…»!!!
متن زیر را چطور؟
«انفاق کار خوبی است. نام آخرین امام ما مهدی علیه السلام است. نرخ ارز در حال کاهش است. باید در جهت ساماندهی امور پژوهشی و آموزشی گام برداشت. امروز برای تهیه عذا به سبزی نیاز داریم. شرافت انسانی در گرو حفظ استقلال است. محبت به مادران و پدران عبادت است. خوردن پنیر با گردو لذتبخش است. قبل و بعد از کلاس باید مطالعه کرد…»!!!
متن زیرا چطور؟
«انفاق کار خوبی است و همه باید اهل انفاق باشند. این یکی از دستورات قرآن کریم است.
امام زمان آخرین امام ما و نام آخرین امام ما مهدی علیه السلام است. او در پس پرده غیبت و در عین حال در حال رهبری امت مسلمان است. خدا کند که شایستگی ظهور او را پیدا کنیم.
برخی از دشمنان پیوسته در تلاشند تا نرخ ارز را افزایش دهند. مردم باید هوشیار باشند. مسئولان باید تلاش کنند و به خواست خدا نرخ ارز در حال کاهش است.
امروزه یکی از مشکلات ما نابسامانی امور پژوهشی و آموزشی است. باید فکری کرد تا جلو موازیکاری و تداخل گرفته شود. باید در جهت ساماندهی امور پژوهشی و آموزشی گام برداشت.
غذای امروز آش است و امروز برای تهیه غذا به سبزی نیاز داریم…»
چنانکه میبینید متن اول، کلمات در هم ریخته و متن دوم، جملات در هم ریخته و متن سوم، پاراگرافهای در هم ریخته است و در هر کدام از این متون درجهای از سؤال و ابهام و اعتراض شکل میگیرد مگر اینکه از ادعای یک متن بودن آن دست برداشته شود.
وقتی با قرآن مواجه میشویم، آن را کتابی متشکل از سورهها و سورههای آن را متشکل از آیهها و آیههای آن را متشکل از کلمات و عبارات و جملات مییابیم؛ بنابراین انسجام سخن در قرآن به طور کلی در سه سطح قابل تصور است:
- انسجام سخن در درون آیهها (بین کلمات و عبارات و جملات)
- انسجام سخن در درون سورهها (بین آیهها)
- انسجام سخن در درون کتاب (بین سورهها)
انسجام حکیمانه سخن قرآن در مقام تصدیق
تصدیق انسجام سخن در مصداق یا مصادیق هر یک از سطوح مذکور، راه را بر تصدیق الهی بودن همان مصداق یا مصادیق باز میکند؛ به این بیان که نمیتوان آیهای را بما هی آیة، من عند الله دانست در حالی که هنوز انسجام حکیمانه در درون آن آیه تصدیق نشده است و نمیتوان سورهای را بما هی سورة، من عند الله دانست در حالی که هنوز انسجام حکیمانه در درون آن سوره تصدیق نشده است و نمیتوان کتاب را بما هو کتاب، من عند الله دانست در حالی که هنوز انسجام حکیمانه در کل کتاب تصدیق نشده است.
حال سؤال این است که انسجام حکیمانه سخن به چیست؟ گزینههای قابل قبول متصور در این باره عبارت است از:
- انسجام ادبی (مفهومی)
- انسجام موضوعی
- انسجام غرضی
- انسجام مناسبتی
سه نوع نخست انسجام، مطلوب ماست و نوع چهارم بر دو قسم است:
- تاریخی (محدود به زمان و مکان نزول)
- همیشگی (نامحدود)
اگر از قسم اول باشد، با ادعای جاودانگی قرآن نمیسازد و آیه یا سورهای از قرآن و یا کل قرآن که در عصر ما تنها به این قسم از نوع چهارم انسجام، منسجم باشد، ماهیت الهی مؤثری نخواهد داشد.
اگر از قسم دوم باشد، ذیل نوع سوم یعنی انسجام غرضی میگنجد.
بنابراین انواع انسجام قابل قبول در سخن خدا در قرآن، سه نوع اول است. البته باید توجه داشت که اگر جایی انسجام ادبی باشد، انسجام موضوعی و غرضی به طریق اولی هست و اگر انسجام ادبی نباشد و انسجام موضوعی باشد، انسجام غرضی هم هست و اگر جایی انسجام ادبی و موضوعی نباشد، تنها انسجام غرضی هست. در نتیجه، انسجام غرضی قدر مشترک انواع انسجام است که اگر این هم در مصداق یا مصادیق سطحی از سطوح سخن نباشد، الهی بودن آن مصداق یا مصادیق قابل تصدیق نخواهد بود.
بسم الله الرحمن الرحیم
بحث مفهوم تدبر: تدبر از مادۀ «دبر» و از هیئت تفعل درست شده است و «دبر» در تمام لغت‌نامه‌ها به معنای پشت و پشت‌سر بکار رفته است و این ماده چهل و چهار بار در قرآن آمده است و در هر باری که استعمال شده اگر این معنای پشت و پشت‌سر را به آن ماده عرضه کنیم آن را رد نمی‌کند و قبول میکند و نفی نمی‌کند پس می‌توان گفت که این استعمال قرآنی هم آن را تأیید میکند.. این چهل و چهار ماده در یازده هیئت مختلف بکار رفته است و در تمام موارد استعمال این معنا در آن لحاظ شده است.
این پاورپوینت برای اولین جلسه تدریس تدبر تهیه شده و اهمیت و ضرورت تدبر در قرآن با استناد به آیات قرآن و کلام مقام معظم رهبری تبیین شده است.
فایل زیپ شده را دریافت کنید و بعد از باز کردن هر دو فایل را در پوشه ای کپی کنید و اجرا کنید. قبل از اجرا باید نرم افزار پاورپوینت را در سیستم خود نصب کرده باشید. طراحی صفحات و فونتها را به سلیقه خود می توانید تغییر دهید.
دریافت فایل زیپ شده حاوی فایل پاورپوینت اهمیت تدبر و صوت کلام مقام معظم رهبری
مطلبی که می خوانید مقدمه ای برای ورود به مبانی تدبر است.
در تدوین این مقدمه هیچ پیش فرضی در مخاطب فرض نشده زیرا که خداوند متعال
تدبر در قرآن را از همه انسانها اعم از کافر و مومن می خواهد و همه انسانها
را مورد خطاب قرار می دهد که چرا در قرآن تدبر نمی کنند.
پس برای تدبر در قرآن کافی است که انسان باشیم نه بیشتر!
(ادامه…)
منبع: