درس چهارم
اقسام مجلس2
محافل شادی ب) چهارچوب کلی در محافلی که به مناسبت ولادت یکی از معصومین (ع) و یا عیدی از اعیاد تشیع برگزار می‌گردد ، ذاکرین اهل بیت(ع) با روشی مسرّت بخش به انجام مراسم می‌پردازند.
برای ایجاد شادی بیشتر در این‌گونه محافل به چند توصیه توجه کنید:
محافل شادی دارای چارچوبی کلی می‌باشند که عبارتند از:
بسم الله و جملات عربی شروع مجلس؛
توسل به امام زمان(عج)؛
شعر مناسبت؛
شرح عید؛
سرود؛
دعا و مناجات پایان مجلس؛
بسم الله و جملات عربی شروع مجلس درباره این قسمت در بخش محافل روضه بحث کردیم و لذا جهت اطلاع بیشتر به آن مراجعه نمایند.
نکات قابل ذکر: ·
بعد از بسم الله و قبل از شروع جملات عربی از مستمع چند صلوات بگیرید تا جو مجلس متعادل‌تر شود . ·
مقدمه کلی در این بخش گاهی لازم است. ·
جملات عربی ابتدایی را حتی‌المقدور دکلمه ای و بدون آهنگ و سبک بخوانید ؛ چرا که با آهنگ خواندن گاهی ایجاد حزن میکند. 2.
توسل به امام زمان(عج) در محافل شادی توسل شعری به امام زمان(عج) مرسوم نیست و عرض ادب در حد همان عبارات مذکور در بخش محافل روضه ، کفایت میکند. 3.
شعر مناسبت پس از توسل و عرض ادب به امام زمان ، شعر مرتبط با مناسبت شادی ارائه می‌گردد ؛ با توجه به مناسبت از سه نوع شعر می‌توانید در این قسمت استفاده کنید:
الف) اشعار توصیفی که صرفاً به شرح عید می‌پردازد؛
ب) اشعاری مدحی که صرفاً مدح است و گاهی در پایان مختصری به مرثیه می‌پردازد؛
ج) اشعار مربوط به مناسبت که با شرح عید شروع و به مدح متّصل میشود؛
نکات قابل ذکر ·
در محافل مولودی حتماً ذیل برخی از اشعار مدحی، به عنوان تفسیر شعر ، آیات و روایات مربوطه را ذکر کنید تا مستمع بداند این مفاهیم قول شاعر نیست بلکه مبنای قرآنی ، روایی و تاریخی دارد. ·
هنگام خواندن اشعار از کشش زیاد مصوت‌ها و تحریرهای طولانی پرهیز کنید و سعی کنید عبارات و ترکیب‌ها را پشت سرهم و سلسله وار بخوانید که این موضوع باعث شادتر شدن خواندن می‌گردد. ·
خواندن روضه و اصطلاحاً نمک پاشی در محافل شادی اصل نیست ، بلکه اگر مستمع در اشعار توصیفی و مدحی ، حال خوشی پیدا کرد ، به روضه های احساسی مرتبط ، اشاره مختصری میشود والا خواندن روضه ـ مخصوصاً روضه های سنگین ـ در این محافل جایی ندارد. ·
باز کردن گره مولودی:خواندن ابیات خاص به سبک و لحنی که مستمع را به وجد بیاورد تا او با صلوات و یا کف زدن احساسات خود را ابراز کند.
نکات مهم در باز کردن گره مولودی ·
این کار نباید در ابیات ابتدایی شعر صورت بگیرد. ·
لحن پیاده کردن این بخش باید حماسی باشد. ·
پرده صدا معمولاً باید متوسط به بالا و به سمت انتهای بیت رو به صعود باشد. ·
به طور کلی بهتر است طوری شاه بیت خوانده شود که بدون ترغیب مداح، خودجوش ابراز احساسات کند. ·
اگر میخواهید مستمع را نسبت به ابراز احساسات ترغیب کنید بهتر است با جملی غیر مستقیم باشد. 4.
شرح عید در بین شعر و یا انتهای آن ، بایستی اشاره ای به جریان ولادت و یا عید صورت بگیرد تا تأثیرگذاری و بهره برداری از مناسبت به وجه احسن انجام شود. 05
سرود شورانگیزترین قسمت محافل شادی بخش سرود و ارجوزه است ،
اشعار ریتم دار که با ضرب خوانده میشود اگر مفهوم حماسی داشته باشد ارجوزه از ماده رجز نام دارد و الا اشعار ریتم دار با ضرب و مفهوم مدحی و شادی،سرودمی باشد.
توجّه به چند نکته در این قسمت لازم به نظر می‌رسد:
استفاده از سبک‌هایی که از روی الگوهای مجاز ساخته شده است؛
استفاده از سبک‌های جدید و حرکت به سمت سبک سازی ؛
پرهیز از غلو و محتویّات دور از شأن معصومین(ع)؛ 1.
دعا و مناجات پایان مجلس
در پایان محافل شادی معمولاً اشعاری مدحی و عاشقانه ارائه میشود و اگر مستمع هنگام حدیث نفس ، حال خوبی پیدا کرد یک توسل مختصر هم صورت می‌گیرد.
معرفی منابع و مآخذ جهت تهیه مطلب
الف) جملات عربی شروع قرآن کریم؛نهج‌البلاغه؛منابع روایی چون: اصول کافی کلینی، تحف العقول الحرّانی ، بحار الانوار علاّمه مجلسی و ...
منابع تاریخی چون : لهوف سیّد بن طاووس ، ارشاد شیخ مفید ، جلاء العیون علاّمه مجلسی ، منتهی الآمال شیخ عباس قمی ، سوگنامة آل محمّد اشتهاردی و ...؛
منابع ادبی چون: دیوان اشعار امام علی (ع)، اشعار علاّمه بحرالعلوم، اشعار علاّمه کمپانی و ...؛
ب) شعر گنجینة اسرار عمّان سامانی؛ آثار حاج غلامرضا سازگار(نخل میثم)؛ آثار استاد مؤیّد خراسانی؛آثار حاج علی انسانی (دل سنگ آب شد و...)؛ آثار استاد محمّد علی مجاهدی؛ آثار ژولیدة نیشابوری؛ مجموعه‌هایی چون (چراغ صاعقه ، ودیعه الرسول و ...) که از اشعار شعرای مختلف تشکیل یافته است؛ آثار انتشارات آرام دل
ج) تاریخ و مقتل منابع تاریخی چون : لهوف سیّد بن طاووس ، ارشاد شیخ مفید ، جلاء العیون علاّمه مجلسی ، منتهی الآمال شیخ عباس قمی ، سوگنامة آل محمّد اشتهاردی و ...؛ مقاتلی چون : مقتل محمّد بن سعد ، مقتل ابی مخنف ، مقتل خوارزمی ، مقتل مُقَرَّم و ...؛ آثاری چون : خصائص الحسینیّه شیخ جعفر شوشتری ، مِنْهاجُ الدُّموع ، نَفَسُ الْمَهْموم شیخ عباس قمی ، بیت الاحزان شیخ عباس قمی ، روایت کربلا حاج یدالله بهتاش و ...؛
د) نوحه و سرود جزوات فوق برنامة منتشر شده توسّط گروه سمعی بصری مجمع ادبی مذهبی یاس کبود؛سبک‌های ساخته شده توسّط گروه سبک سازی مجمع ادبی مذهبی یاس کبود؛کتابچه‌هایی چون : نغمه های ولایت و...؛
ه) مقدمه روضه تَخَلُّص تمام منابعی که برای جملات عربی ذکر شد؛آثار ادبی چون : دیوان شعرا ، بوستان و گلستان سعدی ، خمسه نظامی و...؛ آثار عرفانی چون : مثنوی معنوی مولوی ، آثار سنایی غزنوی ، آثار عطار نیشابوری و...؛ لطایف و ظرائفی که در بیان اساتیدی چون حاج مرتضی طاهری و ... می‌یابیم؛
و) دعا و مناجات پایان مجلس منابع دعایی چون : مفاتیح الجنان و...؛مصادیق موجود در منابع روایی و تاریخی و...؛روش‌های موجود از اساتید ستایشگری ·
نکته بسیار مهم
ستایشگران باید پوشه ها و یا فایل‌های کاملاً دسته بندی شده در موضوعات مختلف ، تهیّه نمایند و هنگام مطالعات تحقیقی ، کسب تجربه های حضوری از اساتید و ... مطالب مرتبط را در پوشه یا فایل مخصوص ، به صورت دسته بندی شده قرار دهند تا برای یافتن مطالب مورد نیاز ، عندالاقتضا ، دچار مشکل نشوند.
مراحل یادگیری مشاهده در قالب
عرصات مداحی اهل بیت(ع)
نوحه و سرود خوانی.
دعا و زیارت خوانی.
شعر خوانی.
تفسیری خواندن.
روضه خوانی.
مجلس داری.
سخنوری.
معمولاً عرصات مذکور به ترتیب طی میشود ، اما ممکن است شخصی، بعضی از این عرصه ها را همزمان بیاموزد و یا در بعضی تخصص بیشتری پیدا کند و یا به بعضی عرصه ها اصلاً نرسد ·
عرصه اول ·
نوحه و سرود خوانی
به دو دلیل معمولاً ذاکرین با خواندن سبک‌های ضرب دار وارد عرصه مداحی میشوند. الف. فراگیری سبک‌های دارای ضرب ساده تر است.
ب.فضای کاربردی بیشتری برای خواندن دارد. §
مراحل یادگیری نوحه و سرود خوانی یادگیری سبک‌های ساده و دلنشین و به مرور پرداختن به سبک‌های پیچیده تر تا جایی که یک آشنایی کلی نسبت به روش‌ها و سبک‌های متداول نوحه و سرود خوانی پیدا کنید.شعر گذاری روی سبک‌های آموخته شده.ساختن سبک‌های تلفیقی که از چند سبک آموخته شده تشکیل میشود.ساختن سبک در نواها و دستگاه های آموخته شده ·
عرصه دوم ·
دعا و زیارت خوانی
دومین عرصه ای که معمولاً ذاکرین در اوایل دوران مداحیشان به آن وارد میشوند خواندن دعاهایی چون؛ زیارت عاشورا و توسل است ، چرا که فضا برای خواندن در این عرصه معمولاً فراهم‌تر است.
نکته :خواندن دعا و زیارت در این مرحله ، بیشتر ناظر به روخوانی و ترجمه برخی عبارات است و الا مناجات خواندن(به روش تفسیری) و تفسیر ادعیه و زیارات از مراحل عالی مداحی است که نیازمند علم ، تجربه و تبحر بالایی است، که ان شاء الله در مباحث بعدی به طور مفصل راجع به این بخش و روش‌های مختلف دعا خوانی بحث خواهیم کرد.
آسیب شناسی : از ادعیه به عنوان کار وقت پرکن و یا مقدمه مداحی استفاده نکنیم، به امید روزی که مداحی و سخنرانی مقدمه ادعیه خوانی شود.
روش‌های خواندن ادعیه و زیارات · دعا خوانی به طور کلی در دو روش صورت می‌گیرد که عبارت است از :
الف) روش سنتی در این روش چهارچوبی کلی از جهات زیر توسط مداح رعایت میشود: مدت زمان اجراسبکتفسیر عباراتجای روضه خواندن شاخصین این روش حاج مرتضی طاهریحاج مهدی سماواتی و...
ب) روش نوین در این روش چهارچوب کلی در تمام موارد مذکور توسط مداح تعیین میشود و ممکن است جایی که مداح صلاح بداند روضه بخواند و یا تفسیر کند. شاخصین این روش حاج منصور ارضیحاج سعید حدادیان و... نکته: معیار تعیین روش چیست؟ مستمع ؛ در محافلی که مستمع عام وجود دارد باید از روش سنتی استفاده کنیم. ·
عرصه سوم ·
شعر خوانی
معمولاً ذاکرینی که به خواندن ادعیه و زیارات می‌پردازند، گاهی با توجه به شرایط و مناسبت‌ها نسبت به خواندن شعر احساس نیاز میکنند ، اینجاست که وارد عرصه شعر خوانی میشوند. نکته:منظور از شعر خوانی خواندن اشعاری است که بدون ضرب ، در دستگاههای آواز و سبک‌هایی چون دشتی ، عربی و ... خوانده میشود. §
مراحل فراگیری شعر خوانی
انتخاب الگو : برای فراگیری شعر خوانی باید الگویی را ـ در سبک‌های مورد استفاده در مداحی ـ انتخاب کنید و با رعایت الگوی تمرین ، بیاموزید.
نکته1: الگو باید طبق نظر اساتید انتخاب شود. برای دسترسی به الگوی آموزشی می‌توانید به مراکز آموزش مداحی مراجعه نمایید.
نکته2: حتماً الگوی خود را از بین مداحی‌های سنتی (که در مباحث بعدی شرح آن خواهد آمد) انتخاب کنید. 2.
شعر گذاری در قالب‌های آموخته شده: پس از آموختن این الگوها می‌توانید اشعار مورد نیازتان را در این قالب‌های آموخته شده قرار داده و استفاده نمایید.
نکته: برای تسریع در کاربردی کردن سبک‌های آموخته شده ، ابتدا اشعاری را انتخاب کنید که از جهت وزن ، و حتی‌المقدور، قافیه و ردیف با الگو مشابهت داشته باشند و به مرور با رسوخ بیشتر سبک در حافظه‌تان هر شعری را ـ با هر وزن و قافیه ای ـ می‌توانید در قالب‌های آموخته شده قرار دهید. ·
عرصه چهارم ·
تفسیری خواندن
تفسیری خواندن عبارتست از خواندن اشعار و شرح و توضیح ابیات و بیان تکههای کوتاه روضه در میان اشعار. پس از فراگیری شعر خوانی ، برای اینکه از جهت بیانی و کلامی آمادگی مورد نیاز برای روضه خوانی را پیدا کنید، طی مراحلی لازم است که تفسیری خواندن یکی از این مراحل میباشد.
روش‌های تفسیر شعر:
توضیحی:
در این روش مفهوم شعر به زبان نثر ، شرح و بسط داده میشود چرا که گاهی اشعار با توجه به ریزه کاری‌هایی که از جهت آرایه های ادبی و فنون بلاغی مثل؛ تشبیه ، استعاره ، کنایه ، مجاز و ... ، دارند نیاز به توضیح دارند و با این توضیح زیبایی‌های پنهان شعر آشکار میشود .
شعر به شعر: در این روش شعری را با شعری دیگر ـ که در یک موضوع و مفهوم هستند ـ تفسیر می‌کنیم که البته هنر و تبحر خاصی را می‌طلبد.
نکته: بیت یا ابیاتی که به عنوان تفسیر بیان میشود بین ابیات شعر اصلی ارائه می‌گردد و در ادامه مداح به شعر اصلی باز می‌گردد.
روایی:در این روش روایات مرتبط با مفهوم شعر پیرامون ابیات بیان میشود تا هم ایجاد تنوع نماید و هم مستمع استناد روایی شعر را دریابد و استناد شعر از قول یک شاعر به بیان وجود معصوم مستند گردد.
تاریخی: در این روش مطالبی که در کتب تاریخی و مقاتل آمده و با مفهوم شعر مرتبط است پیرامون ابیات بیان میشود.
تفاوت روش روایی و تاریخی: در روش روایی مطلب از قول معصوم است و در روش تاریخی از قول مورخ.
نکته1: در تفسیر روایی اگر جملات عربی ـ که از قول معصومین(ع) نقل شده ـ عیناً بیان شود بسیار تأثیر گذار است .
سه نوع جمله عربی داریم: ·
از قول مورخ ·
مفهوم از معصوم و عبارات از مورخ ·
مفهوم و عبارت هر دو از معصوم
نکته2: میتوان شعری را با دو یا سه یا همه روش‌ها به صورت تلفیقی تفسیر کرد. که این روش تفسیر تلفیقی نام دارد.
مراحل فراگیری تفسیری خواندن:
تقلید: در این مرحله نمونه های تفسیر اشعار را از مداحی‌های سنتی ، زیر نظر اساتید انتخاب و با رعایت الگوی تمرین، سبک و بیان آن را ملکه کنید.
سبک یعنی: روش و لحن خواندن
بیان یعنی: عبارات و جمله بندی‌های 2.
استقلال: در این مرحله از کتب روایی ، تاریخی و... ، مطالب مرتبط با اشعارتان را استخراج کنید و در قالب‌های سبکی و بیانی آموخته شده قرار داده و بخوانید. ·
عرصه پنجم ·
روضه خوانی
مهم‌ترین عرصه مداحی ، روضه خوانی میباشد.
روضه خوانی یعنی بیان مصائب اهل بیت(ع) به زبان نثر. البته در مداحی فنی گاهی مصائب اهل بیت(علیه الاسلام) به زبان شعر هم خوانده میشود.
اجزای تشکیل دهنده روضه: مقدمه(تَخَلُّص): مطالبی که به عنوان حلقه اتصال بین شعر اول مجلس و متن اصلی روضه به کار میرود مقدمه یا تخلص نامیده میشود. ·
انواع مقدمه(تخلص)
مقدمه انواع مختلفی دارد که عبارت است از:
الف)شعری : ممکن است مقدمه چینی و حلقه اتصال بین شعر ابتدای مجلس با متن اصلی روضه توسط بیت یا ابیاتی صورت بگیرد.
مثال: سبک 3 تک 1:
سر من پیکر من خاک رهت باد که بود در ره عشق سرت جایی و پیکر جایی
ب) روایی: گاهی روایت با توجه به ارتباطی که با ماقبل و مابعد خود دارد به عنوان مقدمه یا تخلص مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مثال:سبک 6 تک 1 : از امام صادق سؤال کردند...
ج) تاریخی: در این نوع مقدمه یک موضوع تاریخی یا قسمتی ازم قتل حلقه اتصال شعر و روضه میشود.
مثال:سبک 17 تک1 : وقتی پیغمبر می‌خواست بدن خدیجه غسل بده دخترش فاطمه پنج ساله ...
سبک 19 تک 1: عیال خون خدا را...
د) انشایی: گاهی جملاتی که مداح در موضوع انشاء میکند ، ارتباط اصل روضه با ماقبل را برقرار می‌سازد. مثال: سبک 14 تک1: پرچم می‌زنیم ...
ه) تجربی :گاهی بعضی از اتفاقات روزمره زندگی به عنوان مقدمه روضه به کار میرود. مثال: سبک 16 تک1 : مرحوم شیخ رضای سراج...
سبک 23 تک1: یکی از دوستان ما اهل منبره... ـ
سبک 15 تک1 : مرحوم مقدس اردبیلی ...
نکته1: مطالب مربوط به شفا گرفتن مریض‌ها ، دیدار امام زمان (عج) و مکاشفات؛ جزء مقدمات تجربی روضه محسوب میشوند.
نکته 2: گاهی مقدمه چینی با تلفیقی از دو یا چند مقدمه صورت می‌گیرد. مثال: سبک 14 تک1: پرچم می‌زنیم...
نکته3: میتوان در دل موضوعی کلی برای موضوع جزئی دیگری مقدمه چینی کرد .
مثال: سبک 16 تک1 : مرحوم شیخ رضای سراج...
نکته4: استفاده از مقدمات تجربی تبحر بالایی نیاز دارد.
نکته 5 : ممکن است در یک مجلس برای چند روضه چند بار مقدمه چینی صورت بگیرد. متن اصلی روضه: عبارت است از محتوای اصلی مصیبت.گره مرثیه: پر سوز و گدازترین بخش متن اصلی روضه. بیان این بخش را باز کردن گره مرثیه می‌نامیم.گریز: اشاره به ذکر مصیبتی از مصائب امام حسین(علیه الاسلام) یا حضرت زهرا(سلام الله علیها) که از جهتی با متن اصلی روضه و گره مرثیه ؛ تناسب ، شباهت و یا ارتباط دارد. o
نکات مربوط به گریز ·
شدت مصیبت و سوز و گداز در گریز باید بیشتر از گره مرثیه روضه اصلی باشد. · روضه امام حسین(علیه الاسلام) و حضرت زهرا(سلام الله علیها) ، معمولاً بدون گریز خوانده میشوند.
مراحل فراگیری روضه خوانی
1. تقلید: در این مرحله نمونه های روضه های مداحی سنتی را تحت نظر اساتید انتخاب کنید و با رعایت الگوی تمرین ، سبک(روش و لحن خواندن) و بیان(عین عبارات و جمله بندی‌های) آن را ملکه کنید. نکته: تقلیدی که مقدمه به استقلال رسیدن نباشد ارزشی ندارد. 2. استقلال: در این مرحله مطالب از کتب روایی ، تاریخی ، مقاتل ، داستانی و... در این مرحله استخراج میشود و در قالب‌های سبکی و بیانی آموخته شده پیاده می‌گردد.
بیان روضه بیان کلمه و کلام اقسامی دارد که در یک تقسیم بندی کلی عبارت است از: مکاتبه ای و محاوره ای.
نکته قابل ذکر اینکه؛ بیان روضه را در یکی از این دو تقسیم کلی نمی‌توانیم قرار دهیم بلکه باید آن را مجزا تعریف کرده و خصوصیات خاصی را برایش در نظر بگیریم.
بخش‌های مختلف بیان روضه ـ با توجه به گوینده ، مخاطب ، زمان ، مکان و ... ـ حالات مختلفی دارد، گاهی محاوره ای است ، گاهی مکاتبه ای و گاهی عبارات فنی ، تخصصی و یا عربی در آن مورد استفاده قرار می‌گیرد ؛ در نتیجه این ترکیب کلام روضه را تشکیل می‌دهد.
با توجه به گوینده ، مخاطب ، زمان ، مکان و ... که در متن روضه وجود دارد ؛ گاهی از بیان مکاتبه ای، گاهی محاوره ای ، گاهی عالمانه و ... استفاده می‌کنیم.
تلفیق این بیان‌های مختلف بیان روضه را تشکیل می‌دهد .
پس بیان روضه بیان روضه است.
معرفی کتاب
1. مقاتل مختص امام حسین(علیه الاسلام): مقتل ابی مخنف ـ لهوف سید بن طاووس ـ مقتل مقرم و ... 2
2. . تاریخ مختص حضرت زهرا(سلام الله علیها) : بیت الاحزان شیخ عباس قمی- فاطمه من المهد الی الحد – فاطمه بهجةالقلب المصطفی
3. تاریخ چهارده معصوم: ارشاد شیخ مفید ـ جلاء العیون علامه مجلسی ـ منتهی الامال شیخ عباس قمی و ...
کتب کاربردی روضه
: Ø الف) برای چهارده معصوم : سوگنامه آل محمد حجت الاسلام اشتهاردی ،حدیث اهل بیت حاج یدالله بهتاش و
... Ø ب) مختص امام حسین(علیه الاسلام ) : روایت کربلا اثر حاج یدالله بهتاش ، روضه الواعظین و ... Ø
ج) مختص حضرت زهرا(سلام الله علیها) : اثر حاج یدالله بهتاش ، ریحانه النبی اثر علی اصغر یونسیان
Ø د) آثار شیخ جعفر شوشتری: مثل مجالس المواعظ و خصائص الحسینیه ...
معرفی نرم افزار:
1. مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان نرم افزارهایی در مورد ائمه اطهار تألیف نموده است که بسیار کاربردی است.
2. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور ·
عرصه ششم ·
مجلس داری
فن گرداندن مجلس و یا به عبارتی علم بر مقتضای حال سخن گفتن است؛ که در ادبیات فارسی با عنوان علم معانی یاد میشود. علم معانی و بر مقتضای حال سخن گفتن یعنی اینکه بدانیم برای مستمع با توجه به شرایط و مؤلفه های مختلف از چه محتوا(شعر ، روضه ، نوحه) و چه سبکی استفاده کنیم.
مؤلفه های مؤثر در انتخاب سبک و محتوای مداحی
عواملی که در انتخاب سبک خواندن و انتخاب شعر ، روضه و نوحه باید در نظر گرفته شود عبارت است از:
مخاطب(مستمع): مهم‌ترین عامل مؤثر در اتخاذ روش مداحی و انتخاب محتوا ، مخاطب است ، مواردی که در موضوع مخاطب مورد توجه قرار می‌گیرد عبارت است از:
رده سنی ،
جنسیت ،
تحصیلات ،
اعتقادات،
آداب و رسوم و سلایق،
شغل
و ...زمان :
برای انتخاب محتوا و روش مداحی باید زمانی که در آن مداحی می‌کنیم باید از جهات زیر مورد توجه قرار بگیرد:
الف) ساعات مختلف شبانه روز (صبح ، ظهر ، شب ، سحر) شرایط خاص خود را دارد.
ب) زمان در اختیار مداح.
مکان : مکان برگزاری جلسه در انتخاب روش و محتوای خواندن تأثیرگذار است ؛
اماکن زیر هر کدام چهارچوب برنامه خود را دارند:
مسجد ،
حسینیه ،
مدرسه ،
منزل مسکونی ،
تالار ،
سالن اجتماعات ،
فضای باز ،
کنار مزار،
اتوبوس در مسیر اماکن زیارتی،
اداره ها ،
پادگان‌ها ،
اماکن متبرکه و ...
عنوان مجلس:
عنوان و علت برگزاری مراسم در انتخاب سبک محتوای مداحی باید لحاظ شود ،
این عناوین میتوانند به شرح زیر باشند:
برنامه مناسبتی مذهبی ،
برنامه هفتگی ،
ختم ، همایش ،
ولیمه حج و کربلا ،
عروسی و...
شرایط مجلس:
اینکه برنامه شما در چه بخشی از مجلس برگزار میشود ( ابتدا ، بین روضه و... ) در انتخاب محتوا و روش مداحی باید مورد توجه قرار بگیرد. ·
محتوای مجلس
محتوای تشکیل دهنده یک مجلس مداحی به طور کلی شامل موارد زیر میباشد؛ ü الف) شعر
ü ب) روضه
ü ج) سینه زنی
این محتوا باید با توجه به مؤلفه های بالا انتخاب شود
.
الف) شعر
گزینه‌هایی که در انتخاب شعر باید در نظر گرفت عبارتند از: 1. قالب شعر: قالب‌هایی چون : قصیده، غزل، قطعه، مثنوی، رباعی، دوبیتی، ترجیع بند، ترکیب بند، مسمط و ... کدام یک از این قالب‌ها مناسب مجلس مورد نظر است. مثلاً قاب‌هایی که دارای تنوع قافیه بیشتری هستند برای مراسم شادی مناسب‌تر می‌باشند مثل مثنوی ، مسمط ، ترجیع بند و ترکیب بند. 2.
سطح شعر:
اشعار از جهت قابلیت فهم انواعی دارند : ·
الف) بعضی را اهل ادب و مستمعین با معلومات می‌فهمند که به آن متکلف و مصنوع می‌گوییم ، ·
ب) بعضی اشعار برای همه اقشار قابل فهم ستند که آن ساده و روان می‌گوییم
ü نکته1 : در عصر کنونی اصل بر انتخاب اشعار ساده و روان با محتوای بلند میباشد
. ü نکته2: به طور کلی در فضای باز مثل کنار قبر و یا مسیر اماکن زیارتی خواندن اشعار متکلف و مصنوع جا ندارد
. ü نکته3: برای مستمع مؤنث باید از اشعار ساده و روان استفاده نمود. 3.
محتوا :
اشعار دارای محتویات مختلفی می‌باشند که عبارت است از :
پندیات ،
عاشقانه ،
عارفانه ،
حماسی ،
مرثیه ،
اجتماعی ،
سیاسی و ... ü
نکته1: اشعار پندی مناسب مجالس ختم میباشد ، البته بهتر است با زبان غیر مستقیم این پند در شعر آمده باشد. ü
نکته2: در محافل خواهران بهتر است از اشعار با محتوای عاشقانه استفاده نمود. ü
نکته3: برای جوانان ، نظامیان و ورزشکاران بهتر است از اشعار حماسی استفاده نمود. ü
نکته4: در محفل علمای دینی و مناجاتی بهتر است از اشعار عرفانی استفاده نمود. 4. تعداد ابیات: با توجه به مؤلفه های مذکور ، مشخص میشود یک مجلس کشش دریافت چه تعداد ابیاتی را دارد. 5.
زبان شعر:
سبک شناسی شعر، در زبان و ادبیات فارسی مباحث گسترده ای دارد .
سبک‌های شعر فارسی عبارت است از :
خراسانی ،
عراقی ،
هندی ،
بازگشت ادبی ،
نیمایی .
هر یک از این سبک‌ها زبان خاص خود را دارد که در ادبیات آیینی هم ـ با توجه به شاعران مختلف ـ دیده میشود .
در مداحی به طور کلی و زبان قدیم و جدید مطرح است ؛
ü شعرای مذهبی که به زبان قدیم شعر می‌گویند عبارتند از:
حاج غلامرضا سازگار ،
استاد مؤید خراسانی و ... ü
شعرای مذهبی که به زبان جدید شعر می‌گویند عبارتند از:
حجت الاسلام رضا جعفری ،
علی اکبر لطیفیان و ...
اینکه ما با توجه به شرایط از چه زبان شعری ، برای مجلسمان شعر انتخاب کنیم حائز اهمیت است و در حیطه مجلس داری می‌گنجد.
نکته: برای مستمع سنتی بهتر است از زبان شعر قدیم و برای مستمع اهل ادب و یا آشنای با زبان نو به واسطه نشستن پای مجالس امثال حاج محمودکریمی بهتر است از زبان جدید شعر استفاده نمود.
ب)روضه
گزینه‌هایی که در انتخاب روضه باید در نظر گرفت عبارتند از: با توجه به مستمع و زمان و مکان و عنوان و شرایط مجلس باید در روضه خوانی به مورد توجه داشت: زبان روضه: یعنی با چه زبانی روضه بخوانیم الف) زبان شعر ب) زبان نثر. در محافلی که مستمع اهل فن است میتوان با زبان شعر روضه خواند ، اما در محافلی که مستمع عام است و یا مؤنث است باید با زبان نثر روضه خوانده شود. 2.
نوع روضه:
روضه انواعی دارد که با توجه به شرایط مذکور باید انتخاب شود : این انواع عبارتند از:
الف) احساسی ،
ب) سنگین ،
ج) تحقیقی ،
د) استنباطی ،
ه) مکاشفه ای و...
حجم روضه : اختصار یا تفصیل. با توجه به شرایط مجلس باید میزان حجم روضه را تعیین کنیم که آیا مختصر بخوانیم یا مفصل.
روش روضه : روضه را میتوان به دو روش خواند ؛
الف) آهنگین و با سبک ،
ب) دکلمه ای ؛ این روش با توجه به شرایط مجلس باید انتخاب شود.
ج) نوحه یا سینه زنی
گزینه‌هایی که در انتخاب روش سینه زنی باید در نظر گرفت عبارتند از: ·
روش سینه زنی :
روش‌های معمول سینه زنی عبارتند از:
الف. روش سنتی : (زمینه ـ نوحه ـ مظلوم کشیدن ـ واحد سنگین ـ ذکر دو دمه ـ شور) این روش معمولاً در شب یا روز مناسبت و در حالتی که زمان کافی و مستمع اهل فن وجود دارد اجرا میشود.
ب.روش جدید: (ضرب تک ـ واحد سبک ـ واحد سبک تند ـ شور) این روش در حال حاضر عمومیت بیشتری بین محفل مداحان معروف دارد و در شب‌های عادی دهه ها اجرا می‌گردد.
ج. روش بزمی: (نوحه یا ضرب تک ـ شور)
این روش در محافلی زمان کمی در اختیار مداح است اجرامی شود و مختص محافلی چون برنامه های بین دو نماز ، آخر نماز مساجد ، هیئت‌های هفتگی ، مراسم ادعیه و زیارات و ... میباشد
. ü نکته: این روش‌ها وحی منزل نیست. و با توجه به شرایط گاهی روش‌های تلفیقی اجرا میشود. §
حجم سینه زنی : تمام روش‌های مذکور را میتوان مختصر یا مفصل ارائه نمود که این اختصار یا تفصیل با توجه به شرایط پیاده می‌گردد. ·
سبک گزینه‌هایی که در انتخاب سبک میتوان در نظر گرفت عبارتند از:
1. نوع سبک:
با توجه به شرایط مذکور بهترین سبک مؤثر بر مستمع را باید انتخاب کنیم ؛ سبک‌هایی چون : دشتی، عربی ، ترکی و... و یا دستگاههای آوازی چون : ماهور ، شور ، همایون ، سه گاه و
... ü نکته1: سبک دشتی برای مستمعین عام مناسب میباشد
. ü نکته2: برای محتوای حماسی برخی از فرازهای سبک ترکی مناسب‌تر به نظر می‌رسد. ü
نکته3: سبک زیر صدا مناسب مقدمات مجلس و یا برنامه های ادعیه و زیارات است.
2. میزان تنوع و فراز و نشیب:
بعضی از سبک‌ها و دستگاه‌ها از تنوع پرده های صدا و لحن و تحریر بیشتری برخوردارند ، بایستی سبک‌ها از جهت تنوع با توجه به شرایط مجلس داری انتخاب شوند. ü
نکته1: برای مستمعین سالخورده و مؤنث استفاده از سبک‌های پر فراز و نشیب لزومی ندارد. ü
نکته2: برای مستمعین اهل فن ، آذری زبان و جوان از سبک‌های متنوع و دارای فراز و نشیب استفاده کنید. ü
نکته3: در فضای باز و یا اماکن زیارتی و یا مسیر زیارتگاه‌ها از سبک‌های پر فراز و نشیب استفاده نمی‌شود بلکه بیشتری خواندن در پرده های متوسط به بالا صورت می‌گیرد.
4. میزان تناسب با محتوای منتخب:
سبک انتخابی باید با محتوای شعر و روضه و نوحه تناسب داشته باشد
. ü نکته1: برای محتوای حماسی سبک ترکی و بخشی از فرازهای سبک زیر صدا مناسب به نظر می‌رسد. ü
نکته2: برای محتوای مرثیه سبک‌های پر سوز مثل دشتی و عربی مناسب میباشد. ü نکته3: برای محتوای عاطفی سبک‌هایی که در پرده های متوسط و پایین به کار می‌روند مثل بعضی از فراز های سبک زیر صدا و دستگاه ماهور مناسب میباشد. ü
نکته4: برای مطالب خبری از گوشه‌ای سبک‌هایی استفاده کنید که القای احساسات یا سوز و گداز یا هیجان نمی‌نمایند.
5. میزان تناسب با علایق مستمع:
مداح اگر علاقه و کشش مستمع را بداند و حتی‌المقدور از سبکی استفاده کند که مورد علاقه مستمع است بسیار خواندنش مؤثر تر خواهد بود.
6. میزان تناسب با شرایط مجلس:
سبک خواندن در ابتدای مجلس و یا بین مداحان و یا آخر مجلس و یا بعد از روضه منبری از جهت سبک تفاوت‌هایی دارد که باید در مجلس داری به آن توجه شود. ü نکته1: در ابتدای مجلس از سبک‌هایی استفاده میشود که از پرده ای پایین آغاز و به پرده های بالا صعود صورت می‌گیرد. ü
نکته2: بعد از روضه منبری و یا مداحان قبل که گره مرثیه باز کرده‌اند بایستی از گوشه‌هایی استفاده نمود که با پرده های متوسط به بالای مناسب با خواننده قبلی متناسب باشد و در ضمن دارای سوز و گداز باشد مثل فرازهایی از دشتی ، اوخشامای ترکی ، عربی و ... ü
نکته3: در انتهای مجلس سبک‌های مناجاتی که در آن پرده های متوسط و پایین کاربرد دارند مناسب‌تر می‌باشند.
اگر اجزای مربوط به مؤلفه های مختلف در علم معانی را با هم ترکیب کنیم می‌بینیم که چقدر گسترة علمِ بر مقتضای حال سخن گفتن وسیع است و برای رسیدن به میانگین قابل قبول در علم معانی به چه میزان معلومات در علوم مختلف و تجربه نیاز است .
موارد مؤثر در تسریع فراگیری مجلس داری
کسب علم مداوم
استفاده مداوم از بزرگان عالم مداحی
داشتن دید و نظری نقّادزیر نظر استاد بودن
تقوا ·
عرصه هفتم ·
سخنوری
یکی از مهارت‌هایی که ذاکرین اهل بیت (ع) در مراحل عالی مداحی بدان نیازمند میشوند فن سخنوری است که بحث درباره آن مجالی بیش از این بحث می‌طلبد. اما برای به دست آوردن مهارتی در حد نیاز ذاکرین در این موضوع مقدمات و راه کارهایی را بیان می‌نماییم. عوامل مؤثر در آمادگی اولیه برای فن سخنوری استعداد ذاتی محیط خانواده و توان گفتگویی نزدیکان محیط زندگی اجتماعیمحل تحصیل و محیط فرهنگیاراده فردی §
مقدمات و مراحل فراگیری سخنوری
اگرچه استعداد ، خانواده ، محیط و ... در سخنوری مؤثر اما برای دستیابی به این فن مقدماتی لازم است که عبارت است از:
یادگیری روش دکلمه خوانی بین روضه در عرصه های شش‌گانه قبل
یادگیری فنون سخنوری
انتخاب الگوی سخنوری از بیان اساتید مداح سخنور
و طی مراحل تمرین،
از تقلید تا استقلال
غلبه بر ترس صحبت کردن در جمع §
راه غلبه بر ترس
توجه به اینکه این ترس همگانی است.توجه به اینکه بخشی از این ترس مفید است و احتیاط شما را در سخن گفتن بالا می‌برد.توجه به اینکه مقداری از این ترس طبیعی است و باید با آن کنار آمد . بزرگان سخنوری اعتراف میکنند آن‌ها هم تا حدی این ترس را دارند.صحبت کردن در جمع .
یکی از علل مهم این ترس ، صحبت نکردن در جمع است ؛ پس دنبال فرصت سخن گفتن در جمع باشید.
نکات حائز اهمیت در سخنوری
پس از اینکه مقدمات سخنوری را به دست آوردید ،
برای صحبت کردن در جمع به چند نکته دقت کنید:
محدودیت موضوع :
موضوع صحبت را محدود انتخاب کنید.
استفاده از مثال و مقایسه : با مثال و قیاس ،
سخنان خود را در ذهن مستمع به تصویر بکشید.
انواع مقایسه : ü
الف)تطبیقی: مثل داستان لقمان و مسافرت و از دست دادن برادر
ü ب) افتراقی: مثل داستان پرسش از امام سجاد راجع به علت گریه های 40 ساله
اشاره به جزئیات موضوع.
استفاده از کلمات آشنای ذهن مستمع.
پرهیز از بیان اصطلاحات فنی غیرضروری.
استفاده از کلام بزرگان استاد در موضوع مورد بحث به عنوان شاهد.
ابراز علاقه و احترام به مستمع. §
اعتماد به نفس
یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت و تأثیرگذاری در مداحی اعتماد به نفس میباشد. که باعث میشود توانایی حقیقی مداح بروز پیدا کند.
برخی افراد قبل از آغاز مجلس احساس اضطراب میکنند، ولی پس از چند لحظه خواندن کنترل خود را به دست میآوردند و این حالت از بین میرود.
مهم‌ترین عامل بازدارنده
اعتماد به نفس انسان
در موضوع اعتماد به نفس سه حالت ممکن است داشته باشد
: ü الف) خود را بیشتر از چیزی که هست بداند که این حالت افراطی است و خود بزرگ بینی نام دارد
. ü ب) خود را کمتر از چیزی که هست بداند که این حالت تفریطی است و خود کم بینی نام دارد. این حالت مهم‌ترین عامل بازدارنده در اعتماد به نفس میباشد
. ü ج) خود را چیزی که هست بداند که این حالت تعادل و همان اعتماد به نفس است . پس اولین گام برای رسیدن به اعتماد به نفس از بین بردن حس خود کم بینی است به واسطه دفع عوامل ایجاد کننده آن . ü
نکته: برای اینکه دچار افراط و تفریط در اعتماد به نفس نشوید بایستی تحت نظر اساتید فن قرار بگیرید.
عوامل ایجاد کننده احساس خود کم بینی §
در این عوامل تلقین نقش اساسی دارد که عبارتند از:
بی اعتمادی به لیاقت و توانایی خود:
تلقین و واقع نگری و حرف شنوی از اساتید این عامل را مرتفع می‌نماید. عدم توجه به حرفه‌ای غیر کارشناسی دیگران راجع به توانایی‌های فردی.بدبینی : انسان‌های بدبین اعتماد به نفسشان ضعیف است و با تداوم بدبینی روز به روز این ضعف ریشه دار تر میشود ، پس برای اصلاح این عامل باید با آن مبارزه نماییم بدین طریق که هنگام پیش آمدن موارد بدبینی به خودمان برداشت خوش‌بینانه را القاء نماییم.
نا امیدی : ناامیدی تا حدی ریشه در اعتقادات و تا حدی در تلقین دارد ، باید با توجه به نصوص دینی ریشه اعتقادی امید را در وجودمان مستحکم نماییم و با تلقین مثبت امید به آینده و توفیق را به خود القا کنیم. ü
نکته: کسانی که نزد اساتید زانوی شاگردی می‌زنند کمتر در اعتماد به نفس دچار افراط (خود بزرگ بینی) و تفریط(خود کم بینی) میشوند و معمولاً حالتی متعادل دارند. ·
راههای تقویت اعتماد به نفس برای دفع عوامل ایجاد کننده احساس خود کم بینی و کسب اعتماد به نفس به موارد زیر توجه کنید. تسلط بر خودمشخص کردن موضوعِ خواندن و اطراف آن و طبقه بندی مطالبتدارک و آمادگی تلقین
تمرین 1ـ تسلط بر خود تسلط بر خود یعنی کنترل رفتار و کردار ، و اینکه بدون فکر سخن نگوییم ، به هر چیزی گوش ندهیم ، هر چیزی را نگاه نکنیم و... . علم اخلاق مهم‌ترین علم دستیابی به تسلط بر خود است. که این همان نتیجه اخلاق اسلامی است و ما به میزان تسلط بر خود اعتماد به نفس خواهیم داشت. تسلط بر خود یک توانایی مادر زادی نیست و هر کسی میتواند ـ با مراقبه و محاسبه ـ آن را به دست آورد. باید سعی کنیم رفتار و کردارمان در اختیار ما باشد نه اینکه ما در اختیار آن باشیم تا ما را با خود به هر جایی که میخواهد ببرد.
2ـ مشخص کردن موضوع و اطراف آن و طبقه بندی مطالب
نباید در موقع روبرو شدن با مستمع تصمیم بگیرید که چه شعر و روضه ای و با چه سبکی بخوانید ، مگر اینکه از قبل در مورد محتوا و سبک مورد نظر خود فکر کرده و برنامه کلی خواندن خود را از پیش طراحی کرده باشید . بر مقتضای حال خواندن این نیست که فی‌البداهه در مجلس ، محتوا و سبکمان را انتخاب کنیم بلکه میتوان از قبل با بررسی و پرس و جو و تحقیق راجع به مجلس ، مقتضیات آن را در نظر گرفت و محتوا و سبک مناسب را از قبل مشخص نماییم. این کار اعتماد به نفس مداح را بالا می‌برد.
از قول پیرمردی نقل است که می‌گفت: «حرف نزنید مگر اینکه اطمینان پیدا کنید حرفی برای زدن دارید و عینا بدانید که قصد دارید چه بگویید.»
طراحی طراحی مجلس آن است که محتوا و سبک مرتبط با یکدیگر منظم گردند.
بنابراین منظور از طراحی،
تنظیم و تقسیم بندی اطلاعات است
و مهم‌ترین چیز در آن دانستن ارتباط موضوعات، اشعار و به طور کلی مفاهیم مورد نظر است.
باید بدانیم که وقتی دانش یک شخص نامنظم باشد، هر چه علمش بیشتر شود، آشفتگی فکرش هم بیشتر خواهد گردید.
هیچ انسان عاقلی بدون در دست داشتن نوعی طرح شروع به بنای خانه نمیکند.
خواندن نوعی مسافرت است که با رسیدن به هدفی توأم میباشد و لذا باید دارای نقشه باشد، شخصی که از هیچ کجا شروع میکند در پایان هم به هیچ کجا نمیرسد. ·
اهمیت طراحی و طبقه بندی
اگر مداح ، محتوا و سبک مجلسش را با طراحی دقیق طبقه بندی کند، دو فایده دارد : ü الف) بیشترین تأثیر بر مستمع
. ü ب) ماندگارترین تأثیر . مستمع میتواند به راحتی تصویر درستی از چهارچوب مداحی او در ذهن خود داشته باشد. به علاوه چون سخن مداح همچون بنایی زیبا ، دارای طرح و برنامه قبلی بوده است، در ذهن مستمع برای مدت بیشتری میماند.
تأثیر طراحی بیان
مطالب با طراحی و طبقه بندی مناسب دو تأثیر دارد
: ü الف) عدم فراموشی مطالب حین خواندن
ü ب) مصونیت از لغزش‌های کلامی(تپق) مراحل طراحی و طبقه بندی
الف) تهیه فهرست مطالب : برای تنظیم مداحی در مرحله اول باید اول فهرست عناوین مطالبی را که باید بگویید پشت سر هم یادداشت نمایید.
ب) طبقه بندی عناوین با توجه به اولویت‌ها و ارتباط بین مطالب : در مرحله دوم عناوین مطالب را به روش مناسبی پشت سر هم قرار دهید تا استخوان بندی مجلس درست شود. البته باید به اولویت بندی و ارتباط بین مطالب توجه شود.
ج) ثبت مطالب طبقه بندی شده : در این مرحله کل محتوای مجلس به صورت مبسوط تحت عناوین طبقه بندی شده پشت سر هم نوشته میشود.
د) تصحیح : در این مرحله یک بار کل مطالب ثبت شده خوانده میشود و مطالب اضافه حذف و مطالب مورد نیاز اضافه میشود و بعد پاکنویس صورت می‌گیرد .
ه) مرور با فاصله مشخص محتوای تهیه شده: بهتر است بین ثبت مطالب و مرحله تصحیح از جهت زمانی مقداری فاصله باشد
. ü نکته: در مراحل عالی مداحی به قدری تبحر ، تجربه و محفوظات فرد بالا میرود که فی‌البداهه با توجه به شرایط بهترین محتوا و سبک مناسب مجلس را انتخاب و با طراحی اجرا می‌نماید. ناگفته نماند که در این مرحله نیز اساتید با تبحری که دارند در همان مجلس اطراف موضوع را مشخص نموده و آن را پس از طراحی و طبقه بندی ارائه می‌نمایند.
3ـ تدارک و آمادگی
مداح باید بخوبی بداند که چه میخواهد بخواند. و از قبل برای مجلس آماده شود .
اشتباه بزرگی که اغلب مرتکب میشوند، سهل انگاری در تهیه متن مجلس است. چگونه این‌گونه افراد فکر میکنند بدون تسلط کامل بر سبک و محتوا میتوانند بر ترس خود غلبه کنند.
روش تهیه متن مجلس تهیه مطالب مرتبط با موضوع مرور و ارزیابی مطالب طبقه بندی مطالب یادداشت مطالب و بررسی نهایی
برای تهیه متن مجلس ،
ابتدا باید مطالب مرتبط در موضوع مورد نظر را به دست بیاورید ، آن مطالب را مرور کرده و ارزیابی نمایید ،
سپس متن مجلس خود را از بین بهترین و مؤثرترین مطالب یادداشت کنید
در پایان متن را با بررسی نهایی به صورتی که بیانش سلیس و فصیح شود باز نویسی کنید. ·
راه صحیح تهیه محتوای مؤثر:
آماده شدن یعنی چه؟
یکی از راه‌هایی که معمولاً ذاکرین برای تهیه متن مجلس به کار می‌برند ، استفاده از کتاب‌های شعر ، روضه ، تاریخ ، برنامه های اجرا شده توسط مداحان معروف ، اساتید و... میباشد؛ اما اگر ذاکری بتواند زوایای مختلف یک موضوع را ببیند و به یک زاویه ای دست یابد که دیگران تا کنون بدان نپرداخته‌اند ؛ با این نوع تهیه محتوا بسیار میتواند تأثیرگذارتر بخواند.
مثال :
روضه حضرت علی اکبر و اینکه چرا امام فرمود جوانان بنی هاشم بیایند.
روضه علت نیاوردن عباس به خیمه :
احتمال حمله دشمن به خیام.
در حقیقت رمز تفاوت برخی از اختران آسمان ذاکری اهل بیت(ع) نسبت به دیگران همین دیدن زوایایی است که دیگران بدان نپرداخته‌اند. این کار زیاد دشوار نیست، فقط احتیاج به کمی تمرکز و داشتن هدف در تفکر است.
درباره متن مجلس و مناسبتی که میخواهید درباره آن بخوانید، بیندیشید تا حدی که پخته و تأثیرگذار شود. نتیجه این کار آن است که تعداد زیادی نکته و زاویه جدید ، به دست خواهید آورد.
زاویه های جدیدی را که به دست آوردهاید، در یک جا جمع کنید. این کار باعث میشود قوه خلاقه ذهن شما تقویت گردد. ·
سازماندهی اطلاعات
یکی از مسائلی که در تدارک و آمادگی برای مجلس، به شما بسیار کمک میکند ، سازماندهی اطلاعات است.
برای این کار موارد زیر را رعایت نمایید:
الف) طبقه بندی موضوعی اطلاعات : عنوان موضوعات مورد استفاده‌تان را روی پاکت‌های مختلف بنویسید رویا در رایانه پوشه های مختلفی را با نام موضوعات مورد استفاده‌تان نام‌گذاری نمایید و مطالب مرتبط به هر موضوع را در پاکت یا پوشه مربوطه قرار دهید .
ب) ثبت مطالب مرتبط در همه شرایط : همیشه دفترچه ای با خود داشته باشید و چنانچه مطلبی را شنیدید و یا به ذهنتان رسید که به موضوعات مورد نیازتان مربوط بود، فوراً روی یک قطعه کاغذ یادداشت نموده و بعد در پاکت یا پوشه های مربوطه قرار دهید.
نویسندهای میگوید: «من گاهی در نیمه شب از بستر خواب برخاستهام تا اندیشههای خود را یادداشت نمایم ، از ترس آنکه مبادا مطالب را قبل از بامداد از یاد ببرم »
نکات حائز اهمیت در تدارک و آمادگی ·
1ـ نباید به متن انتخابی دیدگاه وحی منزلی داشت. سعی کنید که از ابتلا به این اشتباه که بعضی دچار آن میشوند، پرهیز کنید و آن این است که مطالبی را از قبل آماده میکنند و گویا باید همه آن را حتماً بخوانند در حالی که متن انتخابی شما باید دارای انعطاف باشد و به تناسب مجلس کم و زیاد و یا جابه‌جا شود . بزرگی میگوید: «من اغلب یک میلیون نوع گیاه به عمل آوردهام تا از بین آن‌ها یکی دو نوع فوق‌العاده انتخاب کنم» یک مجلس کارآمد باید به طریق فوق‌الذکر تهیه شود یعنی صدها مطلب جمع کنید و بهترینهای آن را انتخاب کنید و برای مستمع بیان کنید. ·
2ـ افشای یک راز : تأثیر اشراف بر معلومات زیاد. اگر شما به معلومات زیادی اشراف داشته باشید ـ اگرچه از تمام معلومات خود هم استفاده نکنید ـ و از بین آن‌ها مطالبی را بر مقتضای حال انتخاب کنید، در این صورت شما بیش از کسی که همان مطالب را می‌خواند ولی معلومات شما را ندارد ، بر مستمع تأثیر می‌گذارید. ·
3ـ بررسی مجلس ضبط شده تمرینی ، قبل از خواندن رسمی. خواندن و ضبط کردن صدا و سپس گوش دادن به آن ـ قبل از مجلس ـ در رفع اشکالات احتمالی بسیار مفید است. البته توصیه می‌کنیم کلاً مجالسی را که می‌خوانید ضبط کنید و پس از مجلس به آن گوش دهید؛ این کار تا حد زیادی به پیشرفت شما کمک میکند. ·
4ـ آیا موقع خواندن باید از یادداشتها استفاده کنیم؟
نحوه صحیح استفاده از یادداشت:
خواندن از حفظ تأثیر گذاری را به حداکثر رسانده و اعتماد به نفس را بالاتر می‌برد اما از باب احتیاط ، بهتر است یادداشت مطالبتان در موقعی که با مستمعان خود روبرو هستید در جیبتان باشد، تا در موقع ضرورت از آن استفاده کنید. اگر مجبورید از یادداشتها استفاده کنید، آن‌ها را به طور مختصر و فشرده با حروف درشت بنویسید و طوری در دست بگیرید که جلب توجه منفی نکند. ·
5 ـ از گنجاندن مطالب زیاد در یک مجلس کوتاه پرهیزید.
4ـ تلقین یکی از عواملی که در اعتماد به نفس و رفع خود کم بینی و عوامل مؤثر بر آن بسیار تأثیر گذار است تلقین میباشد . یعنی هر قدر هم که از داخل، قلبتان تند بزند و احساس ناراحتی کنید، چنان وانمود کنید که اضطراب ندارید. یعنی اینکه گاهی ما نکات منفی را که عامل ضعف در وجود و فراموشی می‌باشند به خود القاء می‌کنیم. تلقین مثبت نیاز به پشتوانه دارد لیاقت دریافت رحمت خاص الهی، دعای خیر پدر و مادر ، و تلاش و کوشش مداوم ، و یادآوری آن‌ها هنگام اضطراب اعتماد به نفس را بالا می‌برد. ü
تذکر: از هر کاری که ممکن است به شما و مستمع القاء کند که مضطرب هستید پرهیزید ، مثل ؛ باز و بسته کردن دکمهها ، بازی با مهرههای تسبیح ، به هم مالیدن دست‌ها ، تکان دادن پاها به صورت متناوب و... . ·
نکته برای غلبه بر اضطراب قبل از اینکه در مقابل مستمع قرار بگیرید، نفس عمیق بکشید ، با بالا رفتن میزان اکسیژن، آرامش پیدا خواهید کرد. ·
اثر اعجاب آور تلقین
یکی از دانشمندان مدعی گردید که میتواند با نیروی تلقین شخص تندرستی را هلاک کند. برای اثبات این گفته خود، درخواست کرد یک نفر محکوم به اعدام را در اختیار او بگذارند. هنگامی که محکوم را در اختیار او گذاشتند، دانشمند به محکوم گفت: قرار است تو را به وضع دردناکی اعدام کنند. لکن من میخواهم که هیچ زجری نکشی و به راحتی جان بسپاری برای این کار یکی از رگ‌های گردنت ران شتر میزنم که خون از آن جاری شود و تو ظرف مدت نیم ساعت و بدون احساس کمترین درد، در کمال آسودگی جان میسپاری. سپس چشمهای محکوم را بست و تشتی جلوی او گذاشت و بعد با یک نشتر، خراش کوچکی به پوست گردن او وارد کرد و آنگاه از یک لوله باریک، آب نیمه گرمی را به گردن او و از آنجا به تشت جاری ساخت، به گونهای که محکوم خیال کرد رگ گردنش بریده شده و خون از آن جاری است. در نتیجه اندک اندک حالش رو به ضعف گذاشت و پس از نیم ساعت به پشت افتاد و جان سپرد.
5 ـ تمرین یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در اعتماد به نفس، تمرین و ممارست است. تمرین در تمام عوامل مؤثر در کسب اعتماد به نفس بسیار حائز اهمیت است ، یعنی راه تسلط بر خود(عامل1) ،
تبحر در مشخص کردن موضوع(عامل2) ،
تدارک و آمادگی(عامل3) و
حتی تلقین(عامل4) همانا تمرین است.
البته در تسلط بر کلام و سبکی که میخواهیم ارائه دهیم تمرین اساسی‌ترین عامل میباشد. نخستین ، آخرین و پایدارترین طریق برای ایجاد اعتماد به نفس تمرین است. در واقع تمام این مطالب در تمرین خلاصه میشود. هر فردی مبتدی ممکن است دچار نوعی تب مخصوص که همان هیجان شدید است بشود. آنچه چنین فردی به آن نیاز دارد کنترل اعصاب و حفظ خونسردی است و این را فقط به وسیله تمرین میتوان تحصیل کرد.
باید به وسیله تمرین و عادت دائمی خویشتن داری، اعصاب خود را کاملاً تحت کنترل قرار دهید. این امر بیشتر به عادت بستگی دارد، بدین معنی که باید کوشش و تمرین دائم برای به کار بردن نیروی اراده به عمل آید.
ترس عامل مخل اعتماد به نفس علت ترس آیا میخواهید از ترس از مستمعین رهایی یابید؟ ضعف در عوامل مقوی اعتماد به نفس باعث ترس میشود ، اما گاهی ترس کاذب است و تردید و عدم تجربه آن را ایجاد میکند. با یادگیری دقیق محتویات لازم در مداحی می‌توانید بر ناتوانی غلبه کنید و با کسب تجربه و وارد میدان عمل شدن می‌توانید بر تردید غلبه نمایید.
موقعی که سابقه موفقیت آمیزی درباره تجاربی که نموده‌اید دردست داشته باشید،ترس‌های شما هم از بین میرود.
دریک مسئله هیچ شک و تردیدی وجود ندارد:«طریق یادگرفتن شنا آن است که خود را به آب بیفکنید» در ابتدا باید بدانید که «ترس زاده ناتوانی و تردید است.»به عبارت دیگر سرچشمه ترس مطمئن نبودن به خود است. ·
توصیه‌هایی برای غلبه بر ترس کاذب :
برای غلبه بر ترس کاذب هنگام خواندن که نقطه مقابل اعتماد به نفس است به عوامل زیر دقت نمایید که این عوامل در حیطه تمرین می‌گنجد در نتیجه تمرین یکی از عوامل مؤثر در غلبه بر ترس است :
1. تمرین تجسمی :
2. تجسم شنوندگان یکی از راههای غلبه بر ترس در موقع تمرین یک عده از شنوندگان را روبروی خود مجسم کنید. طوری که انگار واقعاً مقابل آن‌ها می‌خوانید؛ این کار تا حدی ترس هنگام خواندن شما را می‌ریزد.
2. تمرین گروهی با هم‌کلاسان:
در صورت امکان با هم‌کلاسی‌های خود، جلسات تمرین تشکیل دهید و هر هفته یک شب به طور فوق‌العاده دور هم جمع شوید و به خواندن یکدیگر گوش دهید و یا در خانه خودتان برای افراد خانواده خود بخوانید این تمرین تا حدی ترس شما را می‌ریزد و اعتماد به نفس شما را بالا می‌برد.
3. هیآت آموزشی:
هر کلاس آموزشی خوب است یک هیئت آموزشی هم داشته باشد. این هیئت باید زیر نظر یکی از پیشکسوت‌های کلاس که به درجه مداحی رسیده است اداره شود. در این هیآت، مستمعین همان اعضای کلاس هستند و اعضاء مطالب آموخته شده را طبق برنامه در آن پیاده می‌نمایند و در پایان جلسه، توسط مداح پیشکسوت رفع اشکال صورت می‌گیرد. پس از اینکه اعضای کلاس در این هیآت به حداقل نمره قبولی در زمینه های مختلف مداحی رسیدند ، میتوانند در آن زمینه به مداحی رسمی در هیآت بپردازند . مثلاً کسی به نمره قبولی در نوحه خوانی رسید در همان زمینه به فعالیت رسمی می‌پردازد و همزمان در زمینه های دیگر در هیئت آموزشی فعالیت میکند تا به نمره قبولی برسد و به همین ترتیب در تمام زمینه ها به تبحر لازم می‌رسد . در غیر این صورت قبل از گرفتن نمره قبولی خواندن ، مداحی رسمی جایز به نظر نمیرسد چرا که ما در قبال وقت مستمعین مسئولیم. طبیعی است که مسئولیت و برنامه ریزی این هیآت آموزشی به عهده اساتیدی است که دارای کلاسه‌ای آموزش مداحی می‌باشند. اعضای کلاس باید در زمینه ای از مداحی(ادعیه و زیارات ـ شعر و روضه ـ نوحه خوانی) به فعالیت رسمی بپردازند که در آن زمینه نمره حد اقل قبولی را در هیآت آموزش گرفته باشند. ·
تندرستی و استراحت
1ـ تندرستی
لازم است مقداری هم راجع به بهداشت و تندرستی صحبت کنیم، زیرا که خرد و اندیشه سالم در بدن سالم است. یکی از مؤثرترین عوامل در تندرستی ورزش است ، ورزش‌های تنفسی برای تقویت نفس ، و ورزش‌های قدرتی برای افزایش قدرت و استقامت صدا بسیار مفید میباشد. کوه نوردی، شنا، و سایر ورزش‌های مفید برای زنده کردن قوای بدن و تقویت نیروهای معنوی سودمند است. توجه داشته باید که تمام جسم شما صفحه انعکاس صدای شماست. کمترین عیب در صفحه انعکاس صدا در آلات موسیقی ولو اینکه پیچی در بدنه آن‌ها شل شده باشد، در نوع انعکاس صدای آن اثر دارد. و چون صدای شما هم تحت تأثیر تمام اعضای بدن شماست، تشنج و ضعف در هر قسمت بدن که وجود داشته باشد، در صدا هم اثر میگذارد. در نتیجه اگر دچار بیماری ، هرچند کوچک ، شدید ؛ در اسرع وقت به درمان آن بپردازید تا در بدنتان مزمن نشود، تغذیه سالم و مناسب نیز یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در سلامتی است.
2ـ استراحت
استراحت پیش و پس از مجلس برای پرورش جسم و روح لازم است. و شاید مهم‌ترین عامل در ترمیم صدای گرفته استراحت منظم باشد. شاید صداها بیشتر از فشار بدون اصول و استراحت ندادن به موقع ، خراب شود تا یک علت دیگر
منبع:
madhenoor.blogfa.com/post/48
انشاء الله ادامه دارد