کلامی درباره انسجام حکیمانه سخن در قرآن و پیش درآمدی برای مبانی تدبر
پیش درآمدی برای مبانی تدبر
مطلبی که می خوانید مقدمه ای برای ورود به مبانی تدبر است.
در تدوین این مقدمه هیچ پیش فرضی در مخاطب فرض نشده زیرا که خداوند متعال
تدبر در قرآن را از همه انسانها اعم از کافر و مومن می خواهد و همه انسانها
را مورد خطاب قرار می دهد که چرا در قرآن تدبر نمی کنند.
پس برای تدبر در قرآن کافی است که انسان باشیم نه بیشتر!
(این مقدمه در گروه تدوین مبانی تدبر در حال تکمیل است و به زودی در سایت ارائه می شود.)
بسم الله الرحمن الرحیم
انسانی می گوید که از جانب خدا کتابی هدایت گر آورده است.
کتاب او از ۱۱۴ سوره تشکیل شده است.
درباره هر یک از این ۱۱۴ سوره، دو سؤال بسیار مهم مطرح است:
- آیا به راستی این سوره از جانب خداست؟
- و اگر از جانب اوست، هدایت آن چیست؟
عقلا می دانند که هر سوره ای از جنس سخن است و پاسخ دو سؤال پیش گفته تابعی از فهم این سخن خواهد بود.
اینک سؤال مهم ما این است:
- سخن (که در بحث ما مصداقش، سوره است) چگونه فهمیده می شود؟
عقلا می دانند که سخن، مرکب از اجزایی است که برای فهم آن، باید از تک تک اجزای آن و رابطه آنها با یکدیگر آگاهی داشت.
هر سخنی به تناسب خودش از اجزایی به نام کلمه، جمله و مجموعه جملات تشکیل شده است. پس برای فهم یک سخن، باید کلمات را فهمید و با فهم رابطه آنها، جملات را فهمید و با فهم رابطه آنها مجموعه های جملات را فهمید و با فهم رابطه آنها کل سخن را فهمید.
این همان فرایندی است که در زبان قرآن، از آن با واژه «تدبر» یاد شده است.
جالب اینجاست که قرآن کریم همین تدبر را راه تشخیص خدایی بودن و دریافت هدایت مورد نظر هر سوره می داند و به این ترتیب راه عقلا را تأیید می کند.
فرایند تدبر، وضعیت طبیعی هر عاقلی به هنگام شنیدن یا خواندن یک سخن است.
فعال بودن این وضع طبیعی، ارادی است.
گاهی اراده هم برای فعال بودن این وضع طبیعی کافی نیست و این در جایی است که میان انسان عاقل و سخن، موانعی باشد.
این موانع، تفاوت زبان و زمان و مکان و… است.
اینجاست که برای فهم سخن، واسطه ترجمه لازم است.
ترجمه یعنی رساندن انسان عاقل به آستانه فهم سخنی که با آن فاصله داشت.
حال در مقام ترجمه با دو نوع سخن مواجهیم:
- سخنی که مخاطب خاص ندارد و جاودانی و جهانی است.
- سخنی که به تناسب مخاطب خاص و زمان و مکان خاص ایراد می گردد.
اگر سخنی از نوع اول باشد، برای ترجمه آن نباید به غیر آن تمسک جست و اگر سخنی از نوع دوم باشد، برای ترجمه آن باید مخاطب خاص و شرایط زمانی و مکانی خاص را مطالعه کرد.
سوره های قرآن مدعی نوع اول است.